FENER RUM ORTODOKS PATRİKHANESİ’NİN SİYASİ FAALİYETLERİ (1908-1923)

Yazar: BÜLENT ATALAY
Danışman: PROF.DR. CEVDET KÜÇÜK
Yer Bilgisi: Marmara Üniversitesi / Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Konu: Din; Tarih

Doktora Tezi (2001)

“Tanzimat ve Islahat Fermanları sürecinde Patrikhane kendilerine tanınan imtiyazları suiistimal etmekten geri kalmadı. Aynı durum I. ve II. Meşrutiyet dönemlerinde de devam etti. Babıâli görevlerini kötüye kullanan Patrikleri görevlerinden alıyordu. Fakat bu durum hiç de kolay olmuyordu. Çünkü Avrupa kamuoyu Babıali’yi sürekli olarak baskı altında tutmaya çalışıyordu. Rusya başta olmak üzere bütün Avrupa Devletleri, Ortodoksları özellikle de Rumların haklarının gasp edildiğini ileri sürerek, Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmaya çalışıyorlardı. Avrupa destekli Patrikhane, kendisine bağlı bütün metropolitleri ve diğer din adamalarını Osmanlı Devleti’ne yönelik faaliyetlerde kullanıyordu. Bu faaliyetler İstanbul’dan başlamak üzere Rumların yoğun olarak yaşadıkları her yerde görülüyordu. Bütün Rum basınını da kendi emrinde bulunduran Patrikler yoğun bir kampanya ile Babıali’yi zor durumda bırakmak için her türlü yolu deniyorlardı. Bütün propaganda metotlarını kullanan Patrikhane, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerde imzaladığı hemen hemen bütün antlaşmalarda etkisini hissettirmeyi başardı. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde Patrikhane açıkça Türk düşmanları ile işbirliği yapmaktan çekinmedi. Özellikle I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı sırasında bütün imkanlarını kullanarak Türk topraklarının Yunanistan’a bağlanması için her türlü gayretin odağında oldu. Trakya ve Anadolu’da işgal kuvvetleriyle açıkça işbirliği yaptı. Özellikle Patrik Vekili Dorotheos ve Patrik Meletios yurt içinde ve yurt dışında Türklere yönelik her türlü faaliyeti bizzat desteklediler. Trabzon Metropoliti Hrisanthos ve İzmir Metropoliti Hrisostomos, Anadolu’da en faal olan metropolitlerin başında gelmekteydiler. Patrikhaneye yaptıklarının yanlış olduğu anlatılmaya çalışıldı. Fakat Patrikhane Megali İdea’nın gerçekleştirilmesi için tarihî bir fırsat yakaladığı düşüncesiyle çok çaba sarf etti. Patrikhanenin Türk düşmanlarıyla işbirliği yapmaması hususunda Türk Ortodokslarının lideri Papa Eftim var gücüyle çalıştı. Fakat o da Patrikhanenin kötü emellerine alet olmadığı için Ortodoksluğa ihanetle suçlanarak aforoz edildi. Patrikhane, Lozan Antlaşması ile o zamana kadar sahip olduğu bütün hak ve imtiyazlarını olduğu gibi muhafaza etmek için mücadele etti. Kendisine Avrupa devletleri temsilcileri de destek verdiler. Lozan müzakereleri sırasında Patrikhane meselesi tartışılırken sert tartışmalar oldu. Zaman zaman görüşmeler kesilme noktasına geldi. Türk temsilcileri Patrikhanenin Türkiye dışına çıkarılması hususunda çok ısrar ettiler. Fakat Batı kamuoyunun baskısı karşısında Patrikhanenin sadece dini yetkileri bırakılarak, Türkiye’de kalmasına razı oldular.”

Temiz